Có một nhà văn từng nói: “Văn là người. Học văn là để học làm người. Làm người hơn muôn loài ở chỗ có cảm xúc, biết yêu thương cái đẹp, ghét chê cái xấu, cảm thông chia sẻ, biết rơi lệ trước nỗi đau, biết cười trong cuộc sống…”

      Nhưng làm thế nào để học sinh có thể cảm được những cái hay, cái đẹp trong môn Ngữ văn? Làm thế nào để các em yêu thích môn Ngữ văn trong bối cảnh xã hội hiện đại ngày nay? Đó là điều mà các thầy/cô giáo trong nhóm bộ môn Ngữ văn nói riêng và các thầy/cô giáo trong các nhà trường nói chung luôn trăn trở.

      Sứ mệnh nhân văn lớn lao của nhà giáo nói chung, hay sứ mệnh của giáo viên môn Ngữ văn nói riêng là không phải gieo cấy mà là đánh thức, đánh thức trí tuệ tâm hồn học sinh, đánh thức niềm đam mê sáng tạo, hứng khởi thích thú với môn học. Học sinh là một lứa tuổi mà người ta bảo “nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò”, các em rất nghịch, rất ham vui, và cũng rất giàu sáng tạo. Việc sân khấu hoá tác phẩm văn học cũng là một thành tố kích thích sự ham đọc, ham học, và dễ tiếp cận tác phẩm dù dưới hình thức nào, các em được thoả sức sáng tạo và bộc lộ cá tính của mình. Đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Doãn Hoàng Giang, nguyên Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam: “Sân khấu là một loại hình nghệ thuật nghe nhìn đa dạng có nhiều loại hình nghệ thuật khác bổ trợ, diễn xuất, âm thanh, ánh sáng, hội hoạ... Khác với sự tiếp cận kịch bản văn học là người ta chỉ tư duy bằng việc đọc, còn sân khấu thì phải vận dụng cả thị giác và thính giác.

     Đưa tác phẩm văn học lên sân khấu cũng rất cần có sự sáng tạo, mà đây là sự sáng tạo của tập thể trong môi trường nhà trường giúp các em biết đoàn kết, lắng nghe, trân trọng nhau hơn.

 Mặt khác, sân khấu hoá là quá trình chuyển dịch ngôn ngữ văn học - một chất liệu phi vật thể sang ngôn ngữ của nghệ thuật sân khấu – một chất liệu vật thể trực quan, cảm tính. Sân khấu hoá cũng là quá trình đương đại hoá tác phẩm, khiến cho các hình tượng văn học trở nên gần gũi hơn với người xem đương đại. Vì vậy sân khấu hóa là quá trình làm sống lại tác phẩm, tạo cho tác phẩm một sức sống mới.       

      Sân khấu hoá tác phẩm văn học là một phương pháp dạy học đa dạng nhằm tạo niềm say mê, hứng thú, tích cực, sáng tạo cho học sinh trong việc học tập bộ môn Ngữ văn và sự năng động, tự tin trong sinh hoạt tập thể. Đồng thời giúp học sinh vận dụng, thực hành đưa kiến thức văn học vào thực tế đời sống

         Hình thức sân khấu hóa tác phẩm văn học là chuyên đề học tập thứ 2 trong 3 chuyên đề Ngữ văn 10 của cả 3 bộ sách giáo khoa với khoảng 15 tiết. Sân khấu hóa tác phẩm văn học đã quen thuộc với người Việt hàng trăm năm nay, như các tiểu phẩm hội diễn văn nghệ nhà trường và quần chúng. Sân khấu hóa văn học là hoạt động tiếp nhận đặc biệt mà người xem, người diễn phải đọc tác phẩm, hiểu câu chữ, ý tưởng tác giả và tìm tòi cách thể hiện vai diễn thành công. Sự đón nhận của giới trẻ gen Z hào hứng, chờ xem hoặc diễn xuất trong các trường phổ thông mấy năm nay cho thấy phương pháp ngoại khóa này đúng hướng và phù hợp điều kiện kinh tế, xã hội hiện đại. Khi các phương tiện nghe nhìn, kỹ thuật số và trí tuệ nhân tạo AI đang lấn lướt văn hóa đọc, sứ mệnh của văn chương (nhận thức, thẩm mỹ, giáo dục và giải trí) rõ ràng cần được khơi dậy và tổ chức thực hiện hiệu quả từ các nhà trường. Văn chương phải trở lại vai trò trợ thủ đắc lực và thanh cao để qua những hình tượng văn học giúp học sinh hiểu về con người, cách làm người và cách làm người có ích. Sân khấu hóa tác phẩm văn học sẽ chuyển dịch ngôn ngữ văn học tư duy sang ngôn ngữ nghệ thuật sân khấu trực quan. Hình tượng văn học biến đổi trở nên gần gũi hơn với đối tượng thưởng thức. Quá trình sân khấu hóa tạo cho tác phẩm một sức sống, sự biểu đạt mới, có thể không giống tưởng tượng khi ta đọc tác phẩm.

Thực hiện kế hoạch, nhiệm vụ năm học 2024-2025 của nhà trường, căn cứ yêu cầu, thực tiễn giảng dạy của bộ môn Ngữ văn chương trình GDPT 2018 nói chung và Chuyên đề học tập môn Ngữ văn của khối lớp 10 nói riêng, sáng ngày 10/3/2025, tại phòng họp Hội đồng sư phạm trường THPT Văn Lâm, tổ Ngữ văn- GD Quốc phòng và An ninh đã tổ chức chương trình ngoại khoá chuyên đề “Sân khấu hoá tác phẩm văn học”. Hoạt động ngoại khoá được tổ chức với mong muốn giúp học sinh cảm nhận sâu sắc hơn mối quan hệ giữa văn học và đời sống, văn học với các ngành nghệ thuật khác, đặc biệt là nghệ thuật sân khấu, từ đó tạo ra một sân chơi bổ ích để rèn luyện năng lực, mở rộng tư duy, phát huy khả năng sáng tạo, khơi dậy niềm say mê cũng như hứng thú học tập, nghiên cứu môn Ngữ văn ở các em học sinh.

         Chương trình ngoại khoá chuyên đề Sân khấu hóa tác phẩm văn học vinh dự chào đón các vị đại biểu, khách quý. Về phía Ban Lãnh đạo nhà trường, có sự hiện diện của Ths. Nguyễn Văn Đạt – Phó Hiệu trưởng, Trưởng Ban Chuyên môn; Ths. Lê Khánh Chiến – Phó Hiệu trưởng. Về phía tổ chuyên môn, có Ths. Lê Thị Hoa - Tổ trưởng tổ Ngữ văn- GD Quốc phòng và an ninh, cùng các thầy giáo, cô giáo tổ Ngữ văn- GD Quốc phòng và an ninh.

           Phát biểu khai mạc chương trình, Ths. Nguyễn Văn Đạt – Phó Hiệu trưởng Trường THPT Văn Lâm, Trưởng Ban chuyên môn nhấn mạnh yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học trong bối cảnh xã hội thay đổi và nhiệm vụ thực hiện chương trình GDPT 2018, khẳng định hướng đi đúng đắn của nhóm giáo viên Ngữ văn, tổ Ngữ văn- GD Quốc phòng và an ninh với phương pháp học văn Sân khấu hóa tác phẩm văn học.

     Tiếp đến là phần phát biểu của cô Lê Thị Hoa - Tổ trưởng tổ Ngữ văn- GD Quốc phòng và an ninh. Trong lời phát biểu của mình, cô nhấn mạnh ý nghĩa của chương trình Sân khấu hóa tác phẩm văn học trong bối cảnh thực hiện chương trình Giáo dục phổ thông 2018: “Với phương châm tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy Ngữ văn gắn với nhu cầu của học sinh, các buổi ngoại khóa “Sân khấu hóa tác phẩm văn học” sẽ đưa tác phẩm/ trích đoạn văn chương đến gần hơn với người học và tạo ra sân chơi bổ ích và làm cho giờ học Ngữ văn hấp dẫn, ý nghĩa hơn”.

      Tiếp theo là phần được mong chờ nhất của buổi ngoại khoá, đó là các tiết mục sân khấu hóa của các em học sinh lớp 10E, 10S, 10T lần lượt được trình diễn. Bốn tiết mục biểu diễn trong buổi ngoại khoá đã đưa người xem đi qua biết bao cung bậc cảm xúc. Khi thì lắng đọng, gợi nhiều xót xa về thân phận người mồ côi trong cảnh Tấm bị mẹ con Cám đối xử bất công, khi thì lại vui nhộn, hài hước trong cảnh thử hài tại hoàng cung qua câu chuyện cổ tích “Tấm Cám” do các em học sinh lớp 10E thể hiện. Câu chuyện về người phụ nữ chịu nhiều oan trái trong xã hội phong kiến đã từng được nhà văn Nguyễn Dữ kể lại với tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương”, nay được các em học sinh lớp 10E  tái hiện  một cách độc đáo và cảm động. Người vợ hiền thảo, chung trinh ấy đành chọn cách gieo mình xuống sông Hoàng Giang trước sự ghen tuông mù quáng và hắt hủi phũ phàng của chính người chồng nàng luôn yêu thương, trân trọng. Không khí của hội trường sôi động hẳn lên với sự xuất hiện của các diễn viên không chuyên đến từ lớp 10S khi diễn lại trích đoạn “Huyện đường” trong vở tuồng “Nghêu, Sò, Ốc, Hến”. Cách thức nhũng nhiễu những người kêu kiện của viên Đề Lại, tính cách tham lam, phóng đãng, háo sắc của viên Tri huyện - tiêu biểu cho tầng lớp quan lại địa phương ở nông thôn Việt Nam xưa - bị phơi bày qua khung cảnh một buổi xử kiện tại công đường khiến người xem được những trận cười sảng khoái. Nhưng xem những cảnh ấy, khán giả không khỏi băn khoăn về thực tại công quyền trong xã hội hiện đại ngày nay đã “chí công, vô tư” thực sự chưa? Câu hỏi nhức nhối đặt ra cho chính các em học sinh – những nhà lập pháp tương lai của đất nước. Khép lại phần “sân khấu hoá tác phẩm văn học”là tiết mục trình diễn một phần vở kịch “Bệnh sĩ” do các em học sinh lớp 10T thể hiện. Vở hài kịch nổi tiếng của nhà soạn kịch tài năng Lưu Quang Vũ đã được tái hiện trên sân khấu bằng sự nhiệt tình, tâm huyết và sự hoá thân xuất sắc của các cô cậu học trò gen Z không khỏi khiến khán giả trầm trồ thán phục. Sau đây là một số hình ảnh tiêu biểu của các tiết mục sân khấu hoá tác phẩm văn học:

       Tiếp đó là phần giao lưu với khán giả. Ở phần giao lưu này, các thầy/ cô giáo nhóm Ngữ văn đã đưa ra những câu hỏi, dẫn dắt để các em học sinh có thể chia sẻ được những cảm nhận, suy nghĩ của mình sau khi xem những tiết mục sân khấu hoá một số tác phẩm văn học đặc sắc ở trên. Các em học sinh đã rất mạnh dạn, cởi mở chia sẻ những suy nghĩ của mình và rút ra thông điệp sâu sắc đối với bản thân. Nhiều em bày tỏ sự thích thú và hứng khởi khi tham dự buổi học ngoại khoá bằng phương pháp trực quan sinh động này

    Sau phần giao lưu với khán giả là những tiết mục văn nghệ của các em học sinh lớp 10A và 10D. Giọng hát ngọt ngào của hai giọng ca vàng của trường đã đem lại không khí rộn ràng, vui tươi tràn ngập không gian hội trường

Kết thúc buổi ngoại khoá, cô Lê Thị Hoa - tổ trưởng chuyên môn tổ Ngữ văn-GDQP và An ninh - đã có những chia sẻ rất chân tình với các em học sinh. Cô bày tỏ niềm tự hào khi nhìn thấy những ánh mắt lấp lánh niềm say mê và khả năng sáng tạo ở các em học sinh. Mặc dù buổi ngoại khoá đã khép lại nhưng những dư vang mà nó đem lại cho độc giả thì vẫn còn mãi. Bởi vậy, cô hi vọng rằng hoạt động ngoại khoá Sân khấu hoá tác phẩm văn học của tổ Ngữ văn-GDQP và An ninh dần sẽ trở thành chương trình thân thuộc và được mong chờ của học sinh toàn trường mỗi dịp tết đến xuân về.  Sự tài năng, tâm huyết của các thầy/ cô giáo cùng sự sáng tạo, đam mê của các em học sinh chính là ấn tượng để lại mạnh mẽ trong lòng khán giả trong buổi học ngoại khoá chuyên đề Sân khấu hóa tác phẩm văn học của trường THPT Văn Lâm./.

                   Tác giả: Lê Thị Hoa, tổ trưởng tổ Ngữ văn- GDQP &AN